Vragen en antwoorden

V In welk gebied wordt er gevlogen?  
A We vliegen in de Horstermeerpolder, omgeving Loenderveen, de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD). PWN vliegt in het nationaal Park Kennemerland. 

V Waarom is het gebied zo groot?  
A Het bodemonderzoek wordt uitgevoerd voor verschillende projecten: Temmen Brakke Kwel Horstermeerpolder en vergroten van de productie van drinkwater op Loenderveen met water uit het Amsterdam-Rijnkanaal. Maar ook doen we onderzoek in de AWD. 

 V Waarom voert Waternet het bodemonderzoek uit in de Horstermeerpolder?  
A Waternet voert het bodemonderzoek in opdracht van AGV uit om de samenstelling van de ondergrond en de verdeling tussen zoet en brak/zout water heel nauwkeurig in kaart te brengen. Zo kunnen we straks gericht winputten in de polder maken om brak water op te pompen voordat het in het oppervlaktewater stroomt. We kunnen hiermee naar verwachting veel besparen op het zoete water dat in de huidige situatie uit het Markermeer wordt ingelaten om de brakke kwel door te spoelen. Verder verbeteren we hiermee de waterkwaliteit in en om de polder en daarmee wordt de kans op behoud van natuur en biodiversiteit vergroot. We onderzoeken ook of we van het opgepompte brakke kwelwater drinkwater kunnen maken. Dit is van belang voor de zekerstelling van de drinkwatervoorziening voor de toekomst.  Er loopt momenteel een pilot in de Horstermeer polder met 1 winput.  Als deze pilot slaagt, kunnen we het aantal winputten verder uitbreiden op basis van de resultaten van het bodemonderzoek dat door het Deense bedrijf SkyTem wordt uitgevoerd.  

V Waarom voert Waternet het bodemonderzoek in de omgeving Loenderveenseplas uit?  
A Waternet voert in opdracht van de gemeente Amsterdam een geofysisch onderzoek uit in en rondom de vestiging Loenderveen. Dit onderzoek – ook wel bodemkarteringsonderzoek genoemd – voeren we uit om te onderzoeken of het water van het Amsterdam-Rijnkanaal een bron voor de productie van drinkwater kan zijn. Waternet is een betrouwbare leverancier van drinkwater en wil dit ook in de toekomst blijven. Met het oog op klimaatverandering moeten we anticiperen op een klimaat robuust beheer van zoet grondwater. Uitbreiding van de productie van drinkwater is daarom gewenst. Uit onze huidige bron, kwel uit de Bethunepolder komt te weinig water om de voorspelde groei het hoofd te kunnen bieden. Daarom onderzoeken we of we als aanvullende bron het water uit het Amsterdam-Rijnkanaal kunnen gebruiken. Dat is in de huidige situatie al een reservebron voor bijvoorbeeld lange droge zomers, maar als we dit water structureel willen inzetten zal het water een extra zuivering moeten ondergaan. We denken aan een zogenaamde grondwaterpassage. Het water uit het Amsterdam-Rijnkanaal wordt dan van zwevend stof ontdaan en via putten in de diepe ondergrond gepompt. Met andere putten wordt het geïnfiltreerde water weer opgepompt. Tijdens deze grondwaterpassage vindt door allerlei natuurlijke processen een zuivering plaats. Ook zullen zowel concentraties van alle opgeloste stoffen die niet worden afgebroken als de temperatuur daalt (?) afvlakken tijdens de grondwaterpassage. Het beoogde systeem voor Loenderveen lijkt daarmee op wat Waternet al sinds 1957 in de Amsterdamse Waterleidingduinen doet. Na de grondwaterpassage wordt het water naar de vestiging Weesperkarspel gepompt voor de nazuivering.  

Voor de beoogde grondwaterpassage willen we vaststellen of er zich in de directe omgeving brak grondwater bevindt en waar de kleilaag, die zich op ongeveer 50 meter diepte bevindt, in het gebied voorkomt. We weten dat deze kleilaag soms wel en soms niet aanwezig is. Met de metingen van de helikopter proberen we deze kleilaag ruimtelijk in beeld te brengen.  

 V Waarom voert Waternet het bodemonderzoek uit in de AWD?  
A Waternet voert dit bodemkarteringsonderzoek uit omdat het gedetailleerde informatie oplevert (data) over de verbreiding van zoet, brak en zout grondwater en de ligging en continuïteit van kleilagen. Vooral dat laatste is essentieel voor diepinfiltratie en ondergrondse winning. Op basis van boringen in de grond, metingen en modelberekeningen hebben we tot dusver een te beperkt beeld om nu en in de nabije toekomst uitdagingen aan te gaan met betrekking tot de drinkwateringvoorziening.    

V Waarom is het belangrijk om de productie van drinkwater uit te breiden?  
A Door klimaatverandering met langere periodes van droogte moeten we rekening houden met een toename in de vraag naar drinkwater. Daarnaast groeit het aantal inwoners in Nederland; zijn er steeds meer grootverbruikers zoals datacentra e.d. Dit kan de levering van voldoende drinkwater in de toekomst in gevaar brengen.   

V Wat betekent SkyTEM?  
A Sky = lucht; TEM = Time Domain Electro Magnetics, dat is de techniek die toegepast wordt.   

V Wat is de SkyTEM techniek?  
A De SkyTEM techniek is een elektromagnetische meting met een meetinstrument dat onder een helikopter hangt. De SkyTEM techniek is een elektromagnetische meting met een grote hoepel die onder een helikopter hangt. De methode wordt ingezet voor hydrologie, maar ook voor exploratie van bijvoorbeeld het voorkomen van erts in de ondergrond.   

V Hoe werkt de SkyTEM techniek?  
A 40 meter onder de SkyTEM helikopter hangt een grote hoepel van 30 meter doorsnee (de ‘meetsonde’) waar een geringe elektrische stroom doorheen loopt. In de bodem wordt daarmee een (secundair) elektromagnetisch veld opgewekt dat in de meetsonde wordt opgevangen.  

Door middel van elektromagnetische inductie wordt de elektrische geleidbaarheid in de ondergrond gemeten. Contrasten in de elektrische geleidbaarheid worden veroorzaakt door de overgang van zoet naar zout grondwater en door de verschillen tussen kleilagen en zandlagen.   

V Hoe vliegt de helikopter?  
A De helikopter vliegt laag (75-100 meter boven het maaiveld), met een snelheid van 110 km/h in parallelle ‘vluchtlijnen’. Die vluchtlijnen liggen 50 à 200 meter uit elkaar over het gebied en er wordt een groot aantal metingen per vluchtlijn gemaakt (om de circa 25 à 35 meter).  

V Hoelang duurt elke meting?  
A Elke meting duurt een aantal milliseconden.   

V Wat levert het onderzoek op?  
A Het resultaat omvat een vlak dekkend beeld van de ondergrondse elektrische weerstand. Na interpretatie (de ‘inversie’) wordt uit de metingen de laagopbouw (de specifieke diepte van de belangrijkste kleilagen) en de grondwaterkwaliteit (zoet-brak-zout grondwater) vastgesteld.   

Voor de Horstermeer dienen de metingen als basis voor modellen om te onderzoeken hoe we het brakke kwelwater kunnen afvangen en mogelijk tot bron van drinkwater kunnen maken.  

Voor de AWD levert het ons een beter beeld van de ondergrond (ligging kleilagen) en verspreiding van zoet, brak en zout grondwater. Daarmee kunnen we onze hydrologische modellen verbeteren en de effecten van eventuele aanpassingen van de waterwinning beter in beeld brengen. We gebruiken de informatie om de waterwinning optimaal in te richten, zo kunnen we beter bepalen wanneer en hoeveel water te infiltreren en te onttrekken. 

 V Heeft Waternet de techniek zelf ontwikkeld?  
A Nee, Waternet heeft de SkyTEM techniek niet zelf ontwikkeld. Deze is ontwikkeld door de Universiteit van Aarhus, Denemarken en in 2009 voor het eerst toegepast op Terschelling door Vitens en in 2011 vervolgens door de collega-drinkwaterbedrijven PWN in Noord-Holland en Dunea in Zuid-Holland.   

V Zijn er risico’s aan dit project verbonden?  
A De risico’s zijn tot een minimum beperkt. De meetsonde is goed verankerd aan de helikopter. Wel zullen mensen en dieren het geluid van de overvliegende helikopter horen. Uit onderzoek van Imares (onafhankelijk onderzoeksinstituut) in 2010 is gebleken dat de invloed op vogels zeer gering is.  

Wel is bekend dat paarden kunnen reageren op de metingen. Daarom informeren we paardenhouders vooraf en vragen hen de paarden op de dag van de meting binnen te houden.   

V Welke voorwaarden zijn er gesteld aan de veiligheid?  
A Dat zijn de gebruikelijke, op zich al zeer strenge regels voor het vliegen met helikopters. Veiligheid staat daarom helemaal voorop bij Skytem.  
Er wordt alleen bij goede weersomstandigheden gevlogen, met voldoende zicht en niet al te veel wind. Er wordt alleen bij daglicht gevlogen. De piloot heeft een heel nauwkeurig vluchtplan, maar kan ten alle tijden daarvan afwijken als de situatie daar om vraagt. Stel dat er bijvoorbeeld enkele paarden staan onder de vluchtlijn en dat ze schrikken, dan zal de piloot even inhouden of zelfs van de vluchtlijn afwijken.  

 V Zijn er vergunningen aangevraagd voor het SkyTEM project?  
A Ja, om over natuurgebieden te vliegen is een ontheffing nodig op de wet voor de Natuurbescherming. Verder worden vergunningen aangevraagd voor de landingsplek én is er een vergunning nodig van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) om laag te vliegen.   

V Komt er gevaarlijke straling vrij bij dit project?  
A Er komt geen gevaarlijke straling vrij bij dit project. Het gaat om elektromagnetische inductie met een lage frequentie. Dat is dezelfde techniek van een dynamo.  
Er wordt in de hoepel inderdaad elektromagnetische straling opgewekt. Op de grond is dit gelijk aan de elektromagnetische straling waaraan een persoon wordt blootgesteld tijdens een gesprek met een mobiele telefoon. Het verschil is dat de helikopter binnen een paar tellen alweer verder is gevlogen, terwijl een telefoongesprek veel langer duurt.   

V Wanneer gaat het project precies plaatsvinden?   
A We vliegen in de eerste twee weken van september.  Vanaf 2 (of 3) september starten we de vluchten in de Horstermeerpolder. Die nemen 6 tot 7 dagen in beslag.  Daarna gaan we naar de duinen. Daar duren de vluchten circa 4 dagen. Vanwege de veiligheid hebben de weersomstandigheden invloed op het vluchtschema.   

V Is een dergelijk project al eerder uitgevoerd?  
A Ja, Vitens heeft in 2009 op Terschelling dezelfde techniek gebruikt. Dit was een vergelijkbaar en heel succesvol onderzoek. Daarna hebben PWN en Dunea in 2011 een vergelijkbaar onderzoek gedaan waarbij voor de vlak voor de kust tussen Noordwijk en Zandvoort ook langs enkele lijnen boven zee is gemeten. Een samenwerking van waterbedrijven en waterschappen wil komende jaren ook op andere plaatsen in Nederland vergelijkbaar onderzoek uitvoeren.   

V Lopen mensen of dieren gevaar tijdens het SkyTEM project? Kan de hoepel bijvoorbeeld loslaten?  
A Mensen of dieren lopen zeer weinig tot geen gevaar met de genomen voorzorgsmaatregelen. Het meetinstrument dat onder de helikopter hangt is dubbel gezekerd en kan onder normale omstandigheden niet losschieten. Doordat we goed naar de weersvoorspellingen kijken en niet vliegen bij harde wind, is het gevaar van loslaten van het meetinstrument tot een minimum beperkt.   

V Is de straling schadelijk voor mijn mobiele telefoon of betaalkaarten/creditcards?  
A. Nee. De techniek is gelijk aan de werking van een dynamo en heeft geen effect op mobiele telefoons of betaalkaarten, daarvoor is de frequentie te laag.   

V Welke kosten gaan gepaard met dit project?  
A Het is een kostbaar project. Dezelfde informatie kan niet met puntmetingen op de grond worden verkregen. Skytem is vele malen duurder en zal een vlakdekkend beeld opleveren. De kosten bedragen circa € 130,- per km. De provincie Noord-Holland en de nationale overheid (binnen het Delta Programma Zoet Water) dragen bij aan het onderzoek.   

V Heeft het SkyTEM project een verstorend effect op (het broeden) van vogels?  
A de verstoring is maar héél even doordat de vogels opvliegen door de helikopter. Zie ook IMARES-onderzoek. Om zo min mogelijk overlast aan de natuur te veroorzaken vliegen we in het najaar, dus buiten het broedseizoen.   

V Heeft het SkyTEM project een verstorend effect op de bronsttijd van de damherten?  
A Het schrikeffect zoals dat bij paarden kan optreden, is niet eerder bij andere dieren waargenomen.   

V De helikopter vliegt boven Natura2000 gebieden. Kan Waternet dit als maatschappelijk verantwoord bedrijf wel doen?  
A Ja, we hebben het project zo ingericht dat de effecten minimaal zijn. Bijvoorbeeld door buiten het broedseizoen te vliegen. Op Terschelling is uit onderzoek gebleken dat vogels zich weinig aantrekken (of maar zeer kortdurend) van de helikopter.  
Eerder is tijdens een brandblusoefening in de Amsterdamse Waterleidingduinen veel lager gevlogen met een Chinook-helikopter. De effecten op de natuur waren te verwaarlozen. Sommige dieren als herten gaan er vandoor, maar dat doen ze ook bij bijvoorbeeld een auto van onze collega's van beheer. Het liefst zouden we niet vliegen, maar het doel van de drie onderzoeken (Horstermeer, Loenderveen en de Waterleidingduinen) is onder andere dat we in de nabije toekomst de natuurwaarden in het omringende gebied willen kunnen verbeteren.   

V Hoe laag vliegt de helikopter?  
A De helikopter vliegt zelf op circa 80m. Het meetapparaat (sonde) lager, namelijk op 35-45m. Als er bomen worden gepasseerd dan gaat de helikopter iets hoger vliegen, zodat de hoepel op 40 meter boven de bomen hangt.   

V Waar zal niet worden gevlogen?  
A Er wordt niet gevlogen boven bewoond gebied. Dit is niet alleen uit veiligheidsoverwegingen, maar de metingen worden ook verstoord door kabels en stalen leidingen.   

V Is er sprake van veel geluidsoverlast?  
A Ja, maar die is beperkt en van korte duur.  
  
V Hoe zit het met het verstoren van vee?  
A Uit eerdere vluchten is bekend dat niet of nauwelijks effect heeft op bijna alle soorten vee. Alleen paarden kunnen schrikken en van het lawaai wegdraven. De piloot let hierop en zal in zo'n geval inhouden of zelfs omvliegen. Op voorhand proberen we zoveel mogelijk eigenaren van vee en met name paarden te bereiken, zodat de dieren waar mogelijk binnen kunnen worden gehouden op de dag of het dagdeel dat er wordt gevolgen.  
 
V Hoe zit het met de andere luchtvaart?  
A Het helikopterbedrijf vraagt alle benodigde vergunningen aan bij de Inspectie leefomgeving en transport en houdt zich aan de geldende richtlijnen. Veiligheid staat bij de piloten voorop. De vluchten worden ook gemeld bij de Lucht verkeersleiding Nederland (LVNL).   

V Worden de resultaten ook gedeeld? 
A De geïnterpreteerde gegevens worden opgenomen in een landelijke database met informatie over de ondergrond. TNO beheert deze database. Andere partijen die willen beschikken over een deel van de gegevens, bijvoorbeeld in een bepaald gebied, kunnen contact opnemen om hun verzoek en de achtergrond toe te lichten. Waternet maakt dan een afweging of zij de gegevens beschikbaar stellen en onder welke voorwaarden.